Vertrouwen in wetenschap: een complex beeld

Hoewel het algemene vertrouwen in de wetenschap hoog blijft – rond de 90% – plaatst Većkalov vraagtekens bij de bruikbaarheid van dit algemene cijfer wanneer het om de beslissingen gaat die mensen nemen. ‘Wat dan meer telt, is hoe mensen over specifieke onderwerpen denken, zoals vaccinaties’, zegt ze. En daar zien we volgens Većkalov een heel ander beeld. ‘Als je dieper graaft, ontdek je dat 35% van de mensen zegt dat ze alleen vertrouwen hebben in wetenschap die aansluit bij hun persoonlijke opvattingen. Bij sommige onderwerpen kan dit zelfs boven de 40% liggen.’

Van gezonde scepsis naar het afwijzen van wetenschap

Većkalov benadrukt dat kritisch zijn niet per se het probleem is. Maar het wordt zorgelijk wanneer scepsis omslaat in het volledig afwijzen van wetenschap. ‘Dit kan ertoe leiden dat mensen vaccinaties weigeren of technologische innovaties verwerpen die heel belangrijk zijn voor wereldwijde kwesties zoals voedselzekerheid’, waarschuwt ze. Daarnaast kunnen sceptische mensen ook het gedrag van anderen beïnvloeden door hun twijfels te delen.

Onderzoek in Nederland

Om te begrijpen wat wantrouwen in wetenschap veroorzaakt en wat daaraan gedaan kan worden, voerden Većkalov en haar collega’s diverse surveys en experimenten uit. Hierin onderzochten ze de publieke houding tegenover wetenschap in verschillende vakgebieden: van klimaatverandering, waar veel wetenschappers het met elkaar eens zijn, tot nieuwere gebieden waar wetenschap en techniek elkaar raken zoals AI, genetische modificatie bij mensen en nanotechnologie. Hieruit blijkt dat de oorzaken van wantrouwen per wetenschappelijk gebied verschillen.

Spiritualiteit en ongemak bij het manipuleren van de natuur

In wetenschappelijke domeinen rond nieuwe (bio)technologische ontwikkelingen, bleek wantrouwen consequent samen te hangen met spiritualiteit en een ongemak bij het manipuleren van de natuur. ‘Spiritualiteit, vaak aangeduid als New Age-overtuigingen of post-christelijke spiritualiteit, wordt gekenmerkt door een vertrouwen op persoonlijke ervaring: als het waar voelt, is het waar. Dit staat in scherp contrast met de wetenschappelijke benadering, die steunt op bewijs en onderzoek’, legt Većkalov uit.

Een afkeer van het ingrijpen in de natuur was zelfs de sterkste voorspeller van wantrouwen in de wetenschapsdomeinen rond wetenschap en techniek. Volgens Većkalov kan dit inzicht helpen om de communicatie over technologische innovaties te verbeteren. ‘Bijvoorbeeld door te laten zien hoe deze technologieën in harmonie met de natuur worden ontwikkeld en zo in te spelen op zorgen over manipulatie.’

De rol van politieke voorkeuren

In het wetenschappelijke domein van klimaatverandering bleken politieke voorkeuren de belangrijkste verklaring voor scepsis. ‘Uit drie studies met 654 deelnemers uit Nederland en het Verenigd Koninkrijk bleek dat conservatieven minder geneigd zijn dan progressieven om na te denken over de langetermijneffecten van hun acties. Zij zien klimaatverandering als een probleem voor de verre toekomst’, aldus Većkalov. ‘Deze kijk op tijd, samen met minder focus op toekomstige consequenties, verklaart waarom conservatieven vaak sceptischer zijn over klimaatverandering.’

Vertrouwen in wetenschap versterken

Većkalov onderzocht ook de effecten van verschillende communicatieboodschappen en ontdekte dat het persoonlijk en urgent maken van wetenschap zelfs sceptici kan beïnvloeden. ‘Dit draait om het idee van psychologische afstand: hoe verder wetenschap voelt, als iets dat niet over jouw leven of directe omgeving gaat, hoe minder vertrouwen mensen doorgaans hebben. Wetenschap presenteren als iets dat wordt uitgevoerd door wetenschappers in de buurt, die zeker zijn van de relevantie voor de praktijk en bereid zijn om in gesprek te gaan met het publiek, verlaagt wantrouwen in alle domeinen.’

Dit inzicht benadrukt het belang van effectieve wetenschapscommunicatie: laten zien hoe wetenschap een positief effect kan hebben op het dagelijks leven en ervoor zorgen dat wetenschappelijke kennis toegankelijk is voor iedereen.

Proefschrift details

Bojana Većkalov: Towards a better understanding of science scepticism: psychological contributors and potential solutions. Promotor: Prof. F. van Harreveld, co-promotor: Dr B.T. Rutjens.

Tijd en locatie

Donderdag, 23 januari, 13.00-14.30, Agnietenkapel, Amsterdam